Αναμφισβήτητα ζούμε στην εποχή της τεχνολογίας. Τα έξυπνα τηλέφωνα, οι υπολογιστές, τα tablets, οι κονσόλες παιχνιδιών, κατακλύζουν κυριολεκτικά την αγορά και τις περισσότερες φορές και τα σπίτια μας. Τα παιδιά όπως και οι μεγάλοι, είναι δέκτες αυτής της τεχνολογικής επανάστασης και δεν μένουν ανεπηρέαστοι από αυτήν. Αυτό που παρατηρείται στα σημερινά παιδιά, ακόμη και σε αυτά των μικρότερων ηλικιακών ομάδων (κάτω των πέντε ετών), είναι μια φοβερή ικανότητα γνώσης της χρήσης της τεχνολογίας. Δεν είναι καθόλου ασυνήθιστο πλέον να βλέπουμε μικρά παιδιά να χειρίζονται με μαεστρία και αυτοπεποίθηση έξυπνα τηλέφωνα, υπολογιστές, tablets και οθόνες. Είναι φυσικό επακόλουθο λοιπόν, αυτές οι «πολυλειτουργικές» συσκευές να διαγράψουν από το μυαλό των παιδιών δραστηριότητες που πραγματοποιούνται έξω από το σπίτι ή αν δεν γίνεται πλήρης διαγραφή σίγουρα μια απλή προτίμηση υπάρχει. Αυτή λοιπόν, φαίνεται να είναι η σύγχρονη πραγματικότητά μας.
Πώς επιδρά η τεχνολογία στα παιδιά;
Η ενασχόληση και το παιχνίδι των παιδιών με την τεχνολογία μπορεί από τη μια να προσφέρει στους γονείς στιγμιαία ηρεμία, αλλά από την άλλη ξυπνά και κρυφές ανησυχίες για το κατά πόσο η οθόνη και τα gadgets μπορούν να βλάψουν το παιδί.
Οι οθόνες μπορεί να είναι επωφελείς για τη μάθηση και όσο πιο διαδραστική εμπειρία προσφέρουν, τόσο καλύτερο αποτέλεσμα δίνουν. Παιδιά ηλικίας 2 και 3 ετών είχαν περισσότερες πιθανότητες να ανταποκριθούν στα βίντεο που έβλεπαν σε οθόνες όταν τα προέτρεπαν να τις αγγίξουν, από όταν το βίντεο στην οθόνη δεν απαιτούσε καμία αλληλεπίδραση.
Τα παιδιά που αλληλεπιδρούσαν με την οθόνη τα πήγαιναν πολύ καλύτερα, ανταποκρινόντουσαν πολύ πιο γρήγορα, έκαναν λιγότερα λάθη και μάθαιναν πιο γρήγορα σε σχέση με τα παιδιά που δεν είχαν αυτή την διαδραστική εμπειρία.
Η τεχνολογία βοηθά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι η καλή ποιότητα προγραμμάτων και λογισμικών, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες (και όχι μόνο) να αναπτύξουν ελλιπείς δεξιότητες όπως αυτές που σχετίζονται με τη συγκέντρωση, τη μνήμη, την αλληλουχία και την παρατηρητικότητα.
Επίσης έχει βρεθεί ότι η εικονική πραγματικότητα της οθόνης με τη χρήση των κατάλληλων προγραμμάτων, μπορεί να τονώσει την αυτοπεποίθηση των παιδιών και να τα βοηθήσει να αναπτύξουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στις ικανότητές τους με έναν τρόπο που μπορεί να μην είναι σε θέση το παιδί να βιώσει με την ίδια άνεση σε άλλους χώρους όπως για παράδειγμα στην τάξη. Η αυτοπεποίθηση και η εμπιστοσύνη που αποκτά το παιδί για τον εαυτό του, μπορεί στη συνέχεια να μεταφερθεί στο σχολείο βελτιώνοντας τις επιδόσεις του.
Επιπλέον, σε πολλά σχολεία τόσο του εξωτερικού όσο και στην Ελλάδα, η τεχνολογία έχει αρχίσει να εντάσσεται στο εκπαιδευτικό σύστημα και στις σχολικές τάξεις για να διευκολύνει τη μάθηση και την ενεργή συμμετοχή των παιδιών, και τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα δείχνουν η τεχνολογία να επιδρά θετικά.
Σε αυτό το σημείο θα μπορούσε να πει κάποιος καλά όλα αυτά, τι γίνεται όμως όταν η τεχνολογία αρχίζει και αποκτά άλλες διαστάσεις και από χρήση καταλήγει στην κατάχρηση.
Είναι η τεχνολογία μια κακιά συνήθεια;
Ενώ υπάρχουν πολλοί ειδικοί που κρατούν θετική στάση απέναντι στην τεχνολογία, υπάρχουν και αρκετοί εμπειρογνώμονες που έχουν μια πολύ πιο επιφυλακτική στάση. Τα παιδιά σήμερα παρακολουθούν πράγματα και δέχονται πληροφορίες μέσα από οθόνες πιο πολύ από ποτέ, και αυτή η συνήθεια μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε εθισμό, ακόμα και σε κατάθλιψη.
Έχει υπολογιστεί, ότι τα παιδιά που γεννιούνται σήμερα θα έχουν περάσει ένα πλήρες έτος κολλημένα σε οθόνες μέχρι να φτάσουν στην ηλικία των επτά ετών. Αν αυτός ο υπολογισμός πράγματι αληθεύει, νομίζω πως όλοι μας θα συμφωνούσαμε ότι πρόκειται για ένα τρομακτικό γεγονός.
Η υπερβολική έκθεση στην τεχνολογία έχει βρεθεί να επηρεάζει αρνητικά την κοινωνικοποίηση των παιδιών, την λεκτική επικοινωνία με το περιβάλλον, το αυθόρμητο παιχνίδι, τη φυσική δραστηριότητα, το βάρος, τη διατροφή και συνολικά την υγιή ανάπτυξη των παιδιών.
Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι το ουσιαστικό πρόβλημα δεν είναι ότι το παιδί κάνει χρήση της τεχνολογίας, αλλά ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τη χρήση της. Η αντίληψη αυτή επηρεάζεται και διαμορφώνεται άμεσα από τη χρήση που κάνουν οι γονείς οι οποίοι λειτουργούν ως ισχυρό πρότυπο για τα παιδιά. Είναι σχεδόν αδύνατον να περιμένουμε από ένα παιδί να περιορίσει τις ώρες που περνάει μπροστά από μία οθόνη, όταν οι ίδιοι οι γονείς είναι εθισμένοι στην τεχνολογία.
Οι γονείς αρκετά συχνά μιλάνε στο τηλέφωνο όταν οδηγούν, γράφουνε μηνύματα όταν περπατάνε, τσεκάρουν τα e-mail τους με το που θα μπούνε στο σπίτι, έχουν πάντα τον υπολογιστή ανοιχτό, τα gadgets σε κοινή θέα, και σε αρκετές περιπτώσεις η τεχνολογία μπορεί να γίνει εμπόδιο στην επικοινωνία γονιού – παιδιού όταν υπάρχει πάντοτε μια συσκευή ανάμεσα και γύρω από αυτούς.
Η στάση που κρατά η οικογένεια απέναντι στην τεχνολογία στο σπίτι, είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζει τη σχέση του παιδιού με την τεχνολογία. Δεν είναι η τεχνολογία αυτή που κυριαρχεί και οδηγεί το παιδί στην αλόγιστη χρήση, αλλά ο τρόπος που χειρίζονται τα μέλη της οικογένειας και κυρίως οι γονείς την τεχνολογία.
Όλα τα παραπάνω δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για υπέρμετρη χρήση των τεχνολογικών συσκευών η οποία, σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες, μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση από αυτές. Έτσι, το όριο ανάμεσα στη χρήση και την εξάρτηση μπορεί να γίνει πολύ λεπτό, ή ακόμα και δυσδιάκριτο, καθώς οι τεχνολογικές συσκευές αποτελούν πια αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μικρών και μεγάλων. Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου μια σειρά από σημάδια που μπορούν να μας υποψιάσουν για ενδεχόμενη εξάρτηση του παιδιού από τις τεχνολογικές συσκευές, όπως για παράδειγμα:
- συμπτώματα στέρησης, όπως νευρικότητα, άγχος, κατάθλιψη ή σωματικά συμπτώματα (π.χ. κεφαλαλγία)
- σταδιακή αύξηση του χρόνου ενασχόλησης με τις τεχνολογικές συσκευές
- απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες ή ανθρώπους που παλιότερα είχαν ενδιαφέρον
- δυσκολία αποχωρισμού από τις τεχνολογικές συσκευές
- κρυφή ενασχόληση και ψέματα προς το περιβάλλον γύρω από την ενασχόληση με αυτές
- χρήση των τεχνολογικών συσκευών για κατευνασμό ή αποφυγή αρνητικών συναισθημάτων
- απώλεια επαφής με την ζωή off-line
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Η τεχνολογία μπορεί να αποδειχθεί ένα πραγματικά χρήσιμο και ενδιαφέρον εργαλείο μάθησης εάν χρησιμοποιείται σωστά, όχι για πολλή ώρα και όταν δεν αντικαθιστά άλλες δραστηριότητες του παιδιού.
Είναι πολύ σημαντικό επομένως οι γονείς να ελέγχουν τόσο το χρόνο όσο και την ποιότητα της δραστηριότητας του παιδιού με την τεχνολογία έτσι ώστε να επωφεληθεί από αυτήν. Ο χρόνος που περνούν τα παιδιά με την τεχνολογία και με ό,τι συνεπάγεται αυτή, πρέπει να λειτουργεί σίγουρα προς όφελος τους και όχι να στερεί άλλες πολύτιμες εμπειρίες όπως για παράδειγμα τον ποιοτικό χρόνο με τους γονείς, το αυθόρμητο παιχνίδι με φίλους και την εμπειρία της μάθησης σε εξωτερικούς χώρους.
Σε κάθε περίπτωση, η τεχνολογία με τη μορφή των υπολογιστών, των έξυπνων τηλεφώνων και των tablets, καλώς ή κακώς, ήρθε για να μείνει. Το λογισμικό, οι εφαρμογές και τα προγράμματα που κυκλοφορούν στην αγορά μπορούν πράγματι να διευκολύνουν και να ενισχύσουν τη μάθηση των παιδιών, αλλά αυτό προϋποθέτει τον έλεγχο της χρήσης και το φιλτράρισμα της ποιότητας από τους γονείς, καθώς επίσης και τη γνώση ότι οι γονείς για ακόμη μία φορά λειτουργούν ως πρότυπο για τα παιδιά τους με τη χρήση που κάνουν οι ίδιοι.
Δεν πρέπει εξάλλου να ξεχνάμε, ότι η τεχνολογία εξελίσσεται συνεχώς και θα πρέπει να βάλουμε σε όλα ένα μέτρο καθώς και να κάνουμε «σωστή» χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών!