“Ο άνθρωπος ποτέ δεν γνωρίζει τι μπορεί να καταφέρει, πριν το προσπαθήσει”
Charles Dickens
Πολλοί είναι αυτοί που τρέμουν στο ενδεχόμενο να αποτύχουν και να μην καταφέρουν όλα όσα ονειρεύονται για την επαγγελματική και προσωπική τους ζωή. Τα άτομα αυτά παραμένουν, στην ουσία, εγκλωβισμένα σε μια αίσθηση αποτυχίας, στερούμενα τη χαρά των προκλήσεων της ζωής.
Είναι φυσικό, όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια άγνωστη και ενδεχομένως σημαντική ή/και επικίνδυνη κατάσταση, να νιώσουμε αβεβαιότητα και, αν εστιασθούμε στο ενδεχόμενο της αποτυχίας, πως ίσως δεν διαθέτουμε τα απαραίτητα εφόδια για να τα καταφέρουμε. Πολλές είναι, όμως, οι έρευνες που καταδεικνύουν πως μια θετική στάση απέναντι στις διάφορες προκλήσεις της ζωής είναι το κλειδί της προσωπικής μας επιτυχίας.
Την επιτυχία και την αποτυχία δεν είναι εύκολο να τις μετρήσουμε με τον ίδιο τρόπο που μετράμε άλλα μεγέθη, όπως π.χ. το μήκος, το ύψος ή το βάρος, γιατί ο καθένας μας αξιολογεί και βιώνει τις έννοιες αυτές με τρόπο διαφορετικό. Κάτι που για κάποιον μπορεί να σημαίνει επιτυχία, για κάποιον άλλον μπορεί να αποτελεί παταγώδη αποτυχία, και το αντίστροφο. Αυτό σημαίνει πως ο καθένας μας έχει τους ιδιαίτερους προσωπικούς του λόγους να φοβάται την αποτυχία, ή ακόμα και την επιτυχία, που οφείλονται στα βιώματα και τις προσωπικές του ανάγκες.
Πολλές είναι οι έρευνες που αποδεικνύουν πως τα άτομα που φοβούνται την αποτυχία μειώνουν αισθητά τις απαιτήσεις τους από τον εαυτό τους ώστε να διατηρήσουν όσο γίνεται πιο αλώβητη την αυτοεκτίμησή τους.
Τι σημαίνει «άγχος αποτυχίας»;
Το άγχος αποτυχίας είναι ο φόβος κάποιου να αποτύχει ή ο φόβος του να μην καταφέρει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες που έχει ο ίδιος από τον εαυτό του ή/και οι άλλοι από αυτόν. Το άγχος αποτυχίας μπορεί να μην αποτελεί από μόνο του ψυχιατρική διάγνωση, έχει όμως μεγάλο ψυχικό κόστος για αυτόν που το βιώνει.
Ποιά τα χαρακτηριστικά του άγχους της αποτυχίας;
Το άτομο που βιώνει αυτού του είδους το άγχος φοβάται κάθε τι που υποδηλοί πως εξετάζεται ή κρίνεται, καθώς πιστεύει πως, σε μια τέτοια περίπτωση, θα αποκαλυφθεί η όποια ανεπάρκειά του. Φοβάται, επίσης, το ενδεχόμενο να γίνει αποδέκτης χλευασμού ή της οποιασδήποτε μορφής αποδοκιμασίας του από τους άλλους.
Το παράδοξο είναι πως το άγχος αποτυχίας είναι ένα άγχος που πολύ σπάνια σχετίζεται με αυτά που πραγματικά μπορεί να καταφέρει κάποιος. Πολλοί λίγοι είναι αυτοί που δεν τα καταφέρνουν καλά εξαιτίας του άγχους αποτυχίας τους. Αυτό που, συνήθως, συμβαίνει, στην περίπτωση του άγχους αποτυχίας, έχει να κάνει με τον τρόπο που το άτομο βιώνει και αξιολογεί τις επιδόσεις και τις ικανότητές του. Εγκλωβίζεται σε έναν φαύλο κύκλο αρνητικών σκέψεων, υποβαθμίζει τις επιδόσεις και τις ικανότητές του και δυσκολεύεται πολύ να νιώσει χαρά, υπερηφάνεια ή έστω ικανοποίηση για τον εαυτό του για όσα έχει καταφέρει. Συνδέει, συνήθως, μία αποτυχία με την αξία του ως άτομο και όχι πως απλά δεν τα κατάφερε καλά στη συγκεκριμένη περίπτωση. Πολλά από τα άτομα αυτά είναι τελειομανή.
Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο πως προϋπόθεση για να εξελιχθεί και να επιτύχει κάποιος πρέπει να αποτύχει ξανά και ξανά. Όλες οι βιογραφίες πολύ επιτυχημένων ατόμων αποδεικνύουν πως τα άτομα αυτά απέτυχαν πολλές φορές στο δρόμο τους προς την επιτυχία και την καταξίωση, αντλώντας γνώση και πολύτιμη εμπειρία από αυτό. Το να τολμά κάποιος να αποτύχει αποτελεί προϋπόθεση και βάση για οτιδήποτε καταφέρει στη συνέχεια. Ήδη, ως μικρά παιδιά, χρειάζεται να σκοντάψουμε, να πέσουμε και να χτυπήσουμε εκατοντάδες φορές, πριν καταφέρουμε να σταθούμε όρθιοι και να περπατήσουμε σταθερά και ελεγχόμενα. Το ίδιο συμβαίνει και με κάθε άλλη δεξιότητα που σιγά-σιγά αποκτούμε.
Η αξία της αποτυχίας διαφαίνεται ίσως σαφέστερα στα επαγγέλματα υψηλού κινδύνου, όπως, για παράδειγμα, του πιλότου και του χειρουργού που μαθαίνουν και τελειοποιούνται μέσα από τα επαναλαμβανόμενα λάθη που αναπόφευκτα κάνουν, τόσο μέσα σε εξομοιωτές όσο και στην πραγματικότητα.
Ποια είναι τα συνήθη χαρακτηριστικά του άγχους αποτυχίας ;
- Σωματικές αντιδράσεις: π.χ. ταχυκαρδίες, αίσθημα παλμών, εφίδρωση, τρεμούλιασμα, δύσπνοια, τάση για έμετο και αίσθημα πανικού.
- Αρνητικές και υπερβολικές σκέψεις: π.χ. περί αποτυχίας και αρνητικής αξιολόγησής τους από τους άλλους. Αυτού του είδους οι σκέψεις υπάρχουν πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από την κατάσταση για την οποία το άτομο περιμένει να κριθεί/αξιολογηθεί.
- Άγχος αναμονής: πριν από καταστάσεις αξιολόγησης. Φαντάζεται όλα τα πιθανά και απίθανα αρνητικά σενάρια για το πόσο άσχημα θα πάνε τα πράγματα.
- Εμμονική ενασχόληση με την κατάσταση: π.χ. για πολύ καιρό μετά την κατάσταση αξιολόγησης, το άτομο μπορεί να κάνει αρνητικά σενάρια και να κατακλύζεται από άγχος για την εντύπωση που έχει δώσει στους άλλους. Δεν γίνονται σχεδόν ποτέ θετικές σκέψεις για το ίδιο πράγμα.
- Αποφυγή καταστάσεων που προκαλούν φόβο και άγχος: αυτό μπορεί να δίνει πρόσκαιρη ανακούφιση, αλλά στερεί από το άτομο τη δυνατότητα να αναμετρηθεί με τα δύσκολα συναισθήματά του και να προσπαθήσει να τα διαχειριστεί. Το ήδη υπάρχον άγχος θα ενισχύσει, δοθείσης ευκαιρίας στο μέλλον, τις όποιες τρομακτικές φαντασιώσεις και τα όποια αρνητικά σενάρια προκύψουν .
Ποιες είναι οι συνήθεις καταστάσεις που οδηγούν στο άγχος της αποτυχίας;
- Στην περίπτωση εξετάσεων ή παρουσιάσεων στο σχολείο/πανεπιστήμιο/εργασία
- Στην περίπτωση συγγραφής κάποιας εργασίας/διπλωματικής
- Στην περίπτωση εμφάνισης σε κάποια μουσική, χορευτική ή θεατρική παράσταση
- Στην περίπτωση αθλητικών οργανώσεων ή αγώνων
«Το να τολμάς είναι σαν να χάνεις το έδαφος κάτω από τα πόδια σου για μια μόνο στιγμή. Το να μην τολμάς είναι ταυτόσημο με το να χάνεις τον ίδιο σου τον εαυτό» Søren Kierkegaard
Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί το άγχος της αποτυχίας;
Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως πάντα υπάρχει μια πιθανότητα αποτυχίας. Οι εγγυήσεις στη ζωή είναι μηδαμινές, έως ανύπαρκτες, επομένως η αναζήτηση του “Σίγουρου” είναι ένα χαμένο παιχνίδι εξ αρχής. Ωστόσο, ο φόβος ευδοκιμεί και χρήζει διαχείρισης. Παρακάτω αναφέρονται μερικοί τρόποι για την αντιμετώπιση και μείωση του φόβου της αποτυχίας:
Αξιολόγηση όλων των πιθανών ενδεχομένων – Ο φόβος της αποτυχίας συνδέεται άμεσα με το Άγνωστο και το Αβέβαιο. Αξιολογώντας κάθε κατάσταση με λογικά και πραγματικά ευρήματα, αυξάνονται οι πιθανότητες αποδέσμευσης του φόβου και ενίσχυσης της διεκπεραίωσης. Για τη μείωση του φόβου, χρειάζεται να λαμβάνονται υπόψη όλα τα πιθανά αποτελέσματα της απόφασης χρησιμοποιώντας λογικά και πραγματικά επιχειρήματα.
Εξάσκηση της θετικής σκέψης – Η θετική σκέψη είναι ένας απίστευτα ισχυρός τρόπος για να οικοδομηθεί η αυτοπεποίθηση και να εξουδετερωθεί το αυτο-σαμποτάζ. Όσο εξασκείται η θετική σκέψη, τόσο γίνεται γνώριμη και σταδιακά διαχέεται φυσικά.
Εξετάζοντας το σενάριο της χειρότερης περίπτωσης – Με την εξέταση του χειρότερου σεναρίου, αποκαλύπτεται η πραγματική αιτία του φόβου της αποτυχίας και με την αξιολόγηση της χειρότερης περίπτωσης αποφεύγεται η μεγαλοποίηση της αποτυχίας. Επίσης, η χειρότερη περίπτωση, μερικές φορές μπορεί να μην είναι τόσο άσχημη στην πραγματικότητα και η αναγνώριση αυτού βοηθάει στην αντιμετώπιση του φόβου.