Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει έρθει πολλές φορές στο επίκεντρο μέσα από τις αλλαγές που έχουν γίνει κατά καιρούς ώστε να βελτιωθεί. Τι συμβαίνει , όμως, σε άλλες χώρες του κόσμου που ακολουθούν ένα διαφορετικό εκπαιδευτικό σύστημα; Θα μπορούσε ένα άλλο εκπαιδευτικό σύστημα να ωφελήσει τους μαθητές;
Μία ματιά στο σύστημα που ακολουθεί ένα ξενόγλωσσο σχολείο θα μας λύσει όλες τις σχετικές απορίες.
Οι διαπιστώσεις για το επίπεδο της εκπαίδευσης στον τόπο μας, πολύ δε περισσότερο της Παιδείας, είτε αυτές εκφράζουν απόψεις ειδικών ή απλών πολιτών, συγκλίνουν σε μια κοινή συνισταμένη: το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα εδώ και πολλά χρόνια νοσεί, έχει εκτραπεί της πορείας του, δεν υλοποιεί τους ιδεολογικούς και πρακτικούς του στόχους. Εάν μάλιστα αποδεχθούμε τον ορισμό ότι η εκπαίδευση προετοιμάζει το σημερινό μαθητή-αυριανό πολίτη, να ενταχθεί ομαλά στην κοινωνία και να ανταποκριθεί ορθολογικά και επιτυχημένα ως άτομο στις προκλήσεις του αύριο, τότε προφανώς η ελληνική εκπαίδευση βαδίζει σε λάθος δρόμο. Οι θέσεις αυτές δεν αποτελούν παρά συμπτώματα της αποδεδειγμένης παθογένειας του εκπαιδευτικού συστήματος στη χώρα μας, γεγονός που όλοι μας παραδεχόμαστε, πολύ λίγα όμως πράττουμε ώστε να διορθωθούν τα κακώς κείμενα, παρά τις «άπειρες» εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις ή μάλλον (και) εξαιτίας αυτών.
Τους παραπάνω ισχυρισμούς έρχονται να επιβεβαιώσουν, τα αποτελέσματα επιστημονικών ερευνών που αποκαλύπτουν τα θετικά και αρνητικά της παρεχόμενης σε διάφορα κράτη εκπαίδευσης. Μια εξ αυτών, με τίτλο «Η ταυτότητα της ελληνικής Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης από το 2002 έως το 2014», διενεργήθηκε από το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ. Στην εκτενή έκθεση, μέσα από δεκάδες συγκριτικούς πίνακες που αφορούν στις 28 χώρες μέλη της ΕΕ, αποτυπώνεται η κατάσταση στο χώρο της εκπαίδευσης στη χώρα μας.
Το πρώτο από τα συμπεράσματα της έκθεσης αποκαλύπτει τις εξαιρετικά χαμηλές επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών στα βασικά γνωστικά αντικείμενα (Μαθηματικά 24η θέση σε 28 κράτη, Γλώσσα/κατανόηση κειμένου 23η, Φυσικές επιστήμες 24η θέση). Οι χαμηλές επιδόσεις θεωρούνται συνάρτηση πολλών παραγόντων αλλά κυρίως αποδίδονται στην αναποτελεσματικότητα των προγραμμάτων σπουδών. Επίσης στους επτά διαθέσιμους στόχους που θέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να διαπιστωθεί η πρόοδος εκσυγχρονισμού των εκπαιδευτικών συστημάτων, η Ελλάδα δεν βρίσκεται σε κανέναν από αυτούς μέσα στην πρώτη πεντάδα χωρών, την ώρα που χώρες με αντίστοιχα κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα (Σλοβακία, Πορτογαλία, Εσθονία, Λετονία κ.λπ.) εμφανίζουν σαφώς καλύτερη εικόνα. Τούτο μαρτυρά πως δεν είναι μόνο η υποχρηματοδότηση, αλλά και η συνολική ποιότητα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος που προκαλεί τη συγκεκριμένη αποκαρδιωτική εικόνα.
Καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη των βασικών στόχων της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης είναι τα εξής:
- Η ευρεία πολιτική, κοινωνική και συνδικαλιστική συναίνεση στον τομέα, Εκπαίδευση/Παιδεία/Πολιτισμός. Η εκπαιδευτική πολιτική που εφαρμόζεται στα σχολεία της Φινλανδίας είναι σταθερή, ανεξάρτητα αν αλλάζει η Κυβέρνηση ή ο υπουργός της Παιδείας. Η ενιαία μορφή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, οι ίσες ευκαιρίες μάθησης για όλους τους μαθητές και η ενίσχυση των υστερούντων, ο εξοπλισμός των σχολείων με τα πλέον σύγχρονα διδακτικά μέσα και η κατάλληλη αξιοποίησή τους, η αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος και η παροχή αρμοδιοτήτων στην τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία με υπευθυνότητα έγινε αρωγός στην προσπάθεια αναβάθμισης της εκπαίδευσης,
- Η εξύψωση του ρόλου των εκπαιδευτικών με υψηλά προαπαιτούμενα για την είσοδο στο λειτούργημά τους, η συνεχής επιμόρφωση και η αξιοπρεπής αμοιβή τους. Οι εκπαιδευτικοί στη Φινλανδία είναι απαραίτητο να κατέχουν μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών, διακρίνονται για το υψηλό αίσθημα επαγγελματισμού και το λειτούργημα του εκπαιδευτικού θεωρείται υψηλού κύρους. Η άμεση σύνδεση σχολείου με την κοινωνία και την αγορά εργασίας,
- Η εστίαση στη δημιουργική και χρήσιμη μάθηση, ευρέος και αξιακού τύπου, ηθικού χαρακτήρα, μάθηση στηριζόμενη στο παρελθόν με εφαρμογή καινοτόμων μεθόδων, με κοινή ευθύνη και εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών/μερών του εκπαιδευτικού συστήματος.
Είναι περισσότερο από σαφές ότι το Φινλανδικό σχολείο προετοιμάζει υπεύθυνα τον σημερινό μαθητή/αυριανό πολίτη να αντιμετωπίσει με επιτυχία τις προκλήσεις του μέλλοντος.
Τα ξενόγλωσσα σχολεία εξυπηρετούν διττό σκοπό. Αρχικά, εξυπηρετούν τις ανάγκες παιδιών πληθυσμιακών ομάδων που δεν έχουν την γλωσσική ευχέρεια να παρακολουθήσουν το ελληνικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, όπως παιδιά διπλωματικών υπαλλήλων, ξένων αντιπροσωπειών, παιδιά στελεχών διεθνών οργανισμών ή παιδιά οικογενειών του λεγόμενου μετακινούμενου πληθυσμού, όπως υπαλλήλων ξένων και πολυεθνικών εταιριών. Επιπλέον, τα σχολεία αυτά είναι κατάλληλα για διαπολιτισμικές οικογένειες, καθώς επίσης και για παιδιά οικογένειες στις οποίες ο ένας γονιός είναι Έλληνας ή ελληνικής καταγωγής και ο άλλος δεν μιλά ελληνικά, με αποτέλεσμα στο σπίτι το παιδί να μην εκτίθεται αρκετά στην ελληνική γλώσσα μια που στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιείται μια ενδιάμεση γλώσσα, συνήθως τα αγγλικά ή τα γαλλικά.
Και στις δύο περιπτώσεις στα αγγλόφωνα σχολεία η γλώσσα διδασκαλίας είναι η αγγλική και τα εκπαιδευτικά προγράμματα, η ύλη των μαθημάτων, ο τρόπος διεξαγωγής των εξετάσεων και γενικότερα οι ποικίλες εκπαιδευτικές παράμετροι λειτουργίας βασίζονται κατά κύριο λόγο στο βρετανικό, το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα.Αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι στιγμής δεν υπάρχει κανένα δημόσιο σχολικό περιβάλλον στην Ελλάδα προσαρμοσμένο στις σχολικές ανάγκες τέτοιων οικογενειών. Οι μόνες δομές ικανές να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις αυτές, είτε το θέλουμε είτε όχι, είναι τα ξένα σχολεία που λειτουργούν στη χώρα μας. Χρειάζονται στήριξη από την πολιτεία και την κοινωνία για να συνεχίσουν να προσφέρουν το ακαδημαϊκό και πολιτιστικό τους έργο που τόσο έχει ανάγκη ο τόπος.
Το εκπαιδευτικό σύστημα μιας χώρας αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό τις αδυναμίες, τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά της ίδιας της κοινωνίας ή καλύτερα, της καθεστηκυίας τάξης, τις αρχές και τις αξίες της οποίας είναι προορισμένο να αναπαράγει και να συντηρεί. Κάποιες από τις «πληγές» του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος αποτελούν η παπαγαλία, η τυποποίηση, η ανυπαρξία επιλογών στη διαμόρφωση της διδακτέας ύλης ανάλογα με τις διάφορες πληθυσμιακές, γεωγραφικές κοινωνικοοικονομικές ενότητες της χώρας, η τάση των εκάστοτε υπουργών Παιδείας να προσπαθούν να βάλουν το αποτύπωμά τους στο εκπαιδευτικό σύστημα φέρνοντας κάθε φορά τα πάνω κάτω, χωρίς να δίνουν χρόνο στις όποιες αλλαγές να ωριμάσουν.
Αντίθετα, το πρόγραμμα του Διεθνούς Απολυτηρίου (ΙΒΟ), βασίζεται περισσότερο στην κριτική σκέψη και την έρευνα, δύο δεξιότητες που καλλιεργούνται μέσα από τις εργασίες που κάνουν οι μαθητές και όχι την απλή ανάγνωση ή αποστήθιση του μαθήματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχημένης εφαρμογής αυτού του προγράμματος αποτελεί το ISA, όπου όλα τα μαθήματα γίνονται σε μικρά ολιγομελή τμήματα με εντελώς διαφορετικό τρόπο διδασκαλίας που δεν απαιτεί αποστήθιση ή φροντιστήρια. Επιπλέον, η επιτυχία των μαθητών/τριών χτίζεται βήμα-βήμα, τάξη-τάξη από τη συνολική τους πορεία σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Οι μαθητές προετοιμάζονται από νωρίς για το μέλλον με την υποστήριξη και την καθοδήγηση του έμπειρου και εξαιρετικά καταρτισμένου εκπαιδευτικού προσωπικού. Ο πολυπολιτισμικός δε χαρακτήρας του σχολείου που εντείνει την επαφή όλων των μαθητών/τριών με πολλές διαφορετικές κουλτούρες, εθνικότητες και νοοτροπίες, χωρίς προκαταλήψεις και ιδεολογικούς αποκλεισμούς συμβάλλει καθοριστικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Παράλληλα, παρέχει επαγγελματικό προσανατολισμό, συμβουλές και καθοδήγηση για εισαγωγή σε ελληνικά, ευρωπαϊκά και αμερικάνικα εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά και συμβουλευτική υποστήριξη. Στο ISA, διδάσκεται υποχρεωτικά η ελληνική γλώσσα και ιστορία. Με τον τρόπο αυτό και ανάλογα με τα χρόνια παραμονής ενός μαθητή/τριας στην Ελλάδα, δίνεται η δυνατότητα σε ξένα παιδιά να εκτεθούν στην ελληνική γλώσσα και πολιτισμό, να μάθουν αρκετά πράγματα για την ελληνική ιστορία και να αγαπήσουν τη χώρα μας μέσα από την παραμονή τους σε αυτήν, χρησιμοποιώντας την ελληνική γλώσσα ως εργαλείο προσέγγισης. Tο απολυτήριο είναι αντίστοιχο και ισότιμο με τα ελληνικά σχολεία.
Ας δούμε τώρα μερικά πράγματα για κάποια ξένα εκπαιδευτικά συστήματα:
Εκπαιδευτικά Συστήματα : Αγγλία
- Στην Αγγλία και στην Ουαλία η γενική υποχρεωτική εκπαίδευση απευθύνεται σε όλα τα παιδιά που είναι μόνιμα εγκατεστημένα στη χώρα, ανεξάρτητα από την εθνικότητα τους, και διαρκεί έντεκα χρόνια. Υπάρχουν ιδιωτικά και δημόσια σχολεία· στα δημόσια σχολεία η φοίτηση είναι δωρεάν. Η υποχρεωτική εκπαίδευση στην Αγγλία και την Ουαλία διαιρείται σε τέσσερα στάδια: Το Στάδιο 1 είναι μέχρι την ηλικία των 7 ετών, το Στάδιο 2 για τις ηλικίες 7 έως 11, το Στάδιο 3 για τις ηλικίες 11 έως 14 και το Στάδιο 4 για τις ηλικίες 14 έως 16. Είναι επίσης δυνατό ένα παιδί να δεχτεί την εκπαίδευση στο σπίτι, αλλά οι γονείς θα πρέπει να λάβουν σχετική έγκριση.
Εκπαιδευτικά Συστήματα : Γαλλία
- Σύμφωνα με το εκπαιδευτικό σύστημα της Γαλλίας, η φοίτηση των μαθητών διαρκεί 12 χρόνια. Συγκεκριμένα φοιτούν πέντε χρόνια στο δημοτικό σχολείο, τέσσερα χρόνια στο γυμνάσιο και τρία χρόνια στο λύκειο. Το λύκειο αποτελείται από τρεις τάξεις, την Πρώτη – Seconde, την Δευτέρα – Premiere και την Τρίτη – Terminale για μαθητές ηλικίας 15-16 και 17-18 ετών αντίστοιχα. Στη Δευτέρα και στη Τρίτη τάξη οι μαθητές κατανέμονται σε τρεις κλάδους: α) Λογοτεχνικός – Litteraire L β) Επιστημονικός – Scientifique S και γ) Κοινωνικοοικονομικός – Economique et sociale ES. Έπειτα από τη τελευταία τάξη του Λυκείου δίνουν εξετάσεις για να αποκτήσουν απολυτήριο που ονομάζεται “Baccalaureat”. Με βάση τις εξετάσεις για το Baccalaureat, καταλαμβάνουν τις διάφορες θέσεις στη τριτοβάθμια εκπαίδευση που αποτελείται από Τεχνικές Σχολές και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα.
Εκπαιδευτικά συστήματα : Φιλανδία
- Στο σχολείο με τις κάλτσες : Το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας. Φθάνοντας σε ένα πολυθέσιο σχολείο του Ελσίνκι, το πρώτο πράγμα που σου κάνει εντύπωση είναι η συνύπαρξη παιδιών με μεγάλο εύρος ηλικιών. Επειδή οι μαθητές μένουν στο ίδιο σχολείο για εννέα χρόνια, μπορεί κάποιος να δει εφήβους στη σκάλα αλλά και μικρά παιδιά επτά χρονών να παίζουν στην παιδική χαρά του σχολείου. Αυτή ίσως είναι και η μεγαλύτερη διαφορά που έχουν τα σχολεία της Φινλανδίας και της Ελλάδας – ότι οι μαθητές περνούν εννέα χρόνια στο ίδιο σχολείο, συνδυάζοντας τους ρόλους της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα παιδιά αρχίζουν τα επίσημα μαθήματα τους όταν γίνονται επτά χρονών και μένουν στο ίδιο σχολείο έως ότου γίνουν 16. Ακολούθως θα πάνε ή στο λύκειο, που θα τους οδηγήσει στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, ή σε μια επαγγελματική σχολή.
Εκπαιδευτικά Συστήματα : Καναδάς
- Το καναδικό εκπαιδευτικό σύστημα καλωσορίζει περίπου 150.000 διεθνείς μαθητές και σπουδαστές κάθε χρόνο. Καλύπτοντας την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση, η εκπαίδευση στον Καναδά διοικείται από την κάθε κυβέρνηση επαρχίας και ομοσπονδοιακών εδαφών. Δημοτικό σχολείο: γενικά καλύπτει τις τάξεις Α ́ έως ΣΤ ́. Μέση σχολή: Συνήθως καλύπτει τις τάξεις ΣΤ ́ δημοτικού και Α ́και Β ́ γυμνασίου, αναλόγως την επαρχία. Σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης: Συχνά ονομάζεται λύκειο, τυπικά περιλαμβάνει τις τάξεις Α ́ έως Γ ́ λυκείου. Στο Κεμπέκ το λύκειο καλύπτει τις τάξεις από την Α ́ γυμνασίου έως την Β ́ λυκείου. Τύποι λυκείων είναι αυτοί των δημοσίων, ιδιωτικών, καθολικών, χριστιανικών, θηλέων, αρρένων και εσωτερικών σχολείων.
Μήπως ήρθε επιτέλους η στιγμή, συναισθανόμενοι την κρισιμότητα των καταστάσεων να αναθεωρήσουμε πρακτικές δεκαετιών και ακολουθώντας τις κατευθυντήριες γραμμές του φινλανδικού μοντέλου να επενδύσουμε σοβαρά στην Εκπαίδευση με βάση την αυτονόητη αρχή: ότι ο συγκεκριμένος θεσμός, ο ισχυρότερος που διαθέτει η ανθρωπότητα για να ανταποκριθεί στα αιτήματα και στις ανάγκες, έτσι όπως αυτά διαγράφονται στην αρχή του 21ου αι., συνιστά το θεμέλιο λίθο όλων των αναπτυξιακών εκφράσεων ενός σύγχρονου κράτους και ότι η Παιδεία αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία του μέλλοντος!