Μία μεγάλη ανησυχία των γονιών είναι όταν τα παιδιά τους είναι πολύ κλειστά και εσωστρεφή και έχουν μία τάση για μοναχικότητα. Αυτό που πρέπει να καταλάβουν όμως οι γονείς είναι πως η εσωστρέφεια δεν οδηγεί απαραίτητα στην μοναχικότητα. Η εσωστρέφεια θα μπορούσε να μείνει ένα απλό στοιχείο προσωπικότητας, το οποίο να μην κάνει το άτομο να δυσλειτουργεί. Όμως τις περισσότερες φορές, δεν γίνεται έτσι, καθώς οι γονείς το αντιμετωπίζουν ως κάτι πολύ αρνητικό και δεν αφήνουν το παιδί να αναπτύξει την προσωπικότητά του ελεύθερα, αλλά τείνουν να θέλουν να την αλλάξουν και μάλιστα με πολύ αδέξιους χειρισμούς, οι οποίοι και οδηγούν σε πολύ άσχημες και ακραίες συμπεριφορές, όπως εκείνη της αντικοινωνικότητας.
Ο έφηβος κάθε εποχής και κάθε κοινωνίας χαρακτηρίζεται από παρορμητισμό, ενθουσιασμό, ιδεαλισμό, έντονη σεξουαλική αναζήτηση, τάση για υπερβολή, εγωκεντρισμό, αυθάδεια. Διανύει την ηλικία των εναντιώσεων και των αντιρρήσεων, του «παλικαρισμού», και αναζητά διαρκώς νέα πρότυπα προς εξιδανίκευση και ταύτιση. Τι γίνεται όμως με μια άλλη κατηγορία εφήβων που φαίνεται να αποστασιοποιείται και να μην προσομοιάζει σε αυτή την εικόνα του «επαναστάτη» και «ανατροπέα» των πάντων; Για τον έφηβο εκείνο που κλείνεται στον εαυτό του, διατηρεί χαλαρές κοινωνικές επαφές και, προπαντός, αποδέχεται «αδιαμαρτύρητα» την πραγματικότητα ως έχει; Πρόκειται για μια απόκλιση που πρέπει να μας θορυβήσει ή για ένα παροδικό στάδιο; Η απάντηση δεν είναι ίδια σε όλες τις περιπτώσεις.
Η αλήθεια είναι πως η εσωστρέφεια ως στοιχείο προσωπικότητας, είναι πολύ ξεκάθαρο από πολύ νωρίς. Από την νηπιακή κιόλας ηλικία το εσωστρεφές παιδί δεν εντάσσεται εύκολα στο σύνολο, δεν κάνει εύκολα γνωριμίες και δείχνει πολύ προσκολλημένο στους ενήλικες, ιδιαίτερα στην μητέρα του. Καθώς έρχεται η παιδική ηλικία, δυσκολεύεται να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες, δεν αλλάζει τους πολύ λίγους φίλους του, ενώ αποφεύγει και εξωσχολικές δραστηριότητες, οι οποίες μπορεί να το φέρνουν αντιμέτωπο με νέα πρόσωπα και καταστάσεις. Φτάνοντας στην εφηβεία, τα πράγματα γίνονται πιο ασφυκτικά για εκείνο, γιατί τώρα δεν μπορεί να κρύβεται πίσω από την φούστα της μαμάς του και πρέπει να διεκδικεί μόνο του τις καθημερινές του δραστηριότητες και επιδιώξεις.
Εσωστρεφή και μοναχικά παιδιά στην εφηβεία πολλές φορές τείνουν να είναι και δυστυχισμένα παιδιά. Και αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό που πρέπει να έχει στο νου του ένας γονέα! Το να είναι ένας έφηβος εσωστρεφής, δεν είναι καταστροφικό, αν αυτός ο έφηβος μπορεί να το διαχειριστεί σωστά. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο όταν δεν έχει ποτέ κατακριθεί και καταπιεστεί από τους γονείς του γι αυτό το χαρακτηριστικό του. Συνήθως η δυστυχία του εσωστρεφή εφήβου, η οποία τον κάνει να είναι και μοναχικός έρχεται όταν αυτός ο έφηβος δεν έγινε ποτέ αποδεκτός, κατά κύριο λόγο από τους γονείς του.
Υπάρχει στην οικογένεια ένα συναισθηματικό κλίμα τέτοιο που να επιτρέπει στο παιδί σας να ανοιχτεί γνωρίζοντας ότι δεν θα το απορρίψετε έστω και αν δεν συμφωνείτε μαζί του; Αν ναι, αυτό σημαίνει ότι έχει την εμπιστοσύνη που χρειάζεται ώστε να απευθυνθεί σ’ εσάς για τα θέματα που τον απασχολούν. Στο μεταξύ, δημιουργείστε εσείς ευκαιρίες για διάλογο με το παιδί σας. Μιλήστε του με τρόπο που να τον κάνουν να αισθάνεται πιο ισότιμος με σας, με τρόπο που να δείχνει ότι δεν τον αντιμετωπίζετε πια σαν μικρό παιδί, ότι τον εμπιστεύεστε και ότι έχετε τη διάθεση να κατανοήσετε και να αποδεχθείτε τον προσωπικό του κόσμο. Εάν, αντίθετα, στην οικογένεια δεν καλλιεργείται ένα συναισθηματικό κλίμα που να δίνει περιθώρια για ανοιχτή επικοινωνία, είναι πιθανό το παιδί σας να μη σας μιλάει επειδή δεν σας εμπιστεύεται. Επειδή φοβάται ότι θα έχετε μια στάση επικριτική απέναντί του. Επειδή δεν αισθάνεται ότι έχετε τη δυνατότητα να το κατανοήσετε. Μην ξεχνάτε όμως ότι ποτέ δεν είναι αργά για να αλλάξετε το συναισθηματικό κλίμα που επικρατεί στην οικογένειά σας κάνοντας αλλαγές στο δικό σας σύστημα αξιών. Το παιδί σας θα εκτιμήσει κάθε ειλικρινή σας προσπάθεια. Αν έχετε την πρόθεση, αλλά δυσκολεύεστε στην εφαρμογή, ζητείστε από κάποιον ειδικό να σας βοηθήσει.
Αντίδραση προσαρμογής
Το στάδιο της εφηβείας διακρίνεται από σημαντικές αλλαγές σε βιολογικό, διανοητικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. Σε αυτόν τον κυκεώνα αλλαγών και ανακατατάξεων, κατά το οποίο ο έφηβος αναζητά απεγνωσμένα την προσωπική του ταυτότητα, το φορτίο είναι βαρύ, το άγχος του «ποιος είμαι» και «τι θέλω να κάνω» ογκώδες. Έτσι, πολλοί έφηβοι νιώθουν ασυνείδητα την ανάγκη να κλειστούν στον εαυτό τους προκειμένου να «μειώσουν» τα εισερχόμενα ερεθίσματα και να «εξοικονομήσουν» ενέργεια και χρόνο επεξεργασίας των νέων δεδομένων, να βαδίσουν ουσιαστικά με πιο αργούς και συντηρητικούς ρυθμούς για να μπορέσουν να προσαρμοστούν. Σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, η εσωστρέφεια αφορά περισσότερο μια αντίδραση προσαρμογής του εφήβου στο νέο στάδιο της ζωής του, που τον βοηθά να χειριστεί καλύτερα το άγχος του και να αντεπεξέλθει στις νέες απαιτήσεις.
Έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων
Σε άλλες περιπτώσεις, όμως, ο έφηβος αποστασιοποιείται και δεν αντιδρά με περισσότερο δυναμισμό επειδή ουσιαστικά δεν διαθέτει τις κοινωνικές δεξιότητες για να κάνει κάτι τέτοιο. Κατά την εφηβεία οι σχέσεις με τους συνομηλίκους καθίστανται απαραίτητες για την εξέλιξη του νεαρού ατόμου. Ο έφηβος έχει ανάγκη να αναζητήσει άλλα πρότυπα, πέρα από τους γονείς του, με τα οποία θα ταυτιστεί, θα ανταλλάξει ιδέες, θα έρθει σε συναισθηματική επαφή και θα βρει υποστήριξη και αναγνώριση. Οι σχέσεις αυτές θα λειτουργήσουν άλλωστε ως ένα ενδιάμεσο «πειραματικό» στάδιο για τη μετάβασή του στον κόσμο των ενηλίκων. Αν λοιπόν ένας έφηβος δεν αλληλεπιδρά αποτελεσματικά κοινωνικά, νιώθει «άοπλος» και αδύναμος να προχωρήσει σε οτιδήποτε άλλο. Αρχίζει να νιώθει θλίψη, μελαγχολία, ίσως και απόγνωση, και κλείνεται όλο και περισσότερο στον εαυτό του, διατηρώντας έναν φαύλο κύκλο αποστασιοποίησης-μη επιβράβευσης που τελικά τον καθιστά κοινωνικά αδρανή.
Ψυχική διαταραχή
Τέλος, είναι σημαντικό να εκτιμηθεί και η ύπαρξη πιθανής ψυχοπαθολογίας, δηλαδή, η διάγνωση ψυχικής νόσου η οποία καθιστά τον έφηβο εσωστρεφή, απομονωτικό και μη αποδοτικό στις σχολικές και εξωσχολικές του δραστηριότητες. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να γίνεται λόγος για κατάθλιψη, πιθανή διατροφική διαταραχή, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, ψυχωσική συνδρομή ή ακόμη και χρήση ουσιών που πολλές φορές μπορεί να εντοπισθεί από συγκεκριμένες στάσεις και συμπεριφορές του εφήβου.
Κάθε έφηβος έχει ανάγκη πειραματισμού, κοινωνικών επαφών και αμφισβήτησης, προκειμένου να εξερευνήσει τις πολύπλευρες πτυχές της προσωπικότητάς του και να συγκροτήσει μια αίσθηση προσωπικής ταυτότητας. Ο καθένας όμως θέλει το χρόνο αλλά και τον τρόπο του για να εξελιχθεί σε αυτή τη διαδικασία. Τα σημάδια για έναν έφηβο είναι ανησυχητικά όταν η κατάσταση κωλύεται επ’ αόριστον και ο έφηβος μοιάζει πια αβοήθητος, απελπισμένος, πολύ μόνος! Στο σημείο αυτό χρειάζεται ενθάρρυνση, υποστήριξη, πιθανόν και ειδική συμβουλευτική/ ψυχοθεραπευτική βοήθεια για να μπορέσει να εξελιχθεί και να αναπτύξει περαιτέρω το δυναμικό του.